Ada tekstos ačhiľa perdal jekhebuťaribnaste le Denník N. Slovenskú verziu textu nájdete tu.

Le čhavenge le špecijaliko kampeľišagenca andro sikhaviben dela vri buter sar 30 berša bajišagos o multidisciplinariko džandoneskero timos andal Čhavorikano centroste paš Rodkeripnardo ustavoste vaš čhavorikaňi psichologija the patopsichologija. Hino sphandlo the la churdelinaha, kaj pen čačikaňaren jekhneveder džanďipena andro akanutno sikhaviben the pherďaren inkluzijakere principi.

O centros jekhesthoďa the 24 berša ľigenelas e psichologička the rodipnarďi Magdaléna Špotáková. Lakere temi hine psichodijagnostika, integracija the inkluzija andro sikhaviben. Beršeste 2021 lake e prezidentka diňa ťimin Rad Ľudovíta Štúra III. klasate vaš butsthode keribena anglunes andre kotor vaš psichologikano bajišagoste pal fameľijende le chibnone čhavenca the andal socijaliko telemukhlo pašaľipnastar.

Andro vakeriben bijo avreste avriachaľarel, sar o psichologa avena ke dijagnoza vaš čhavoreskero voďakero telethoďipnaste, soske pes amen sar e socijeta na ajci but interesinas pal buteripen le romane sikhľuvnen andro špecijalika školi the so amenge chibaľinel, aj te avas sar them le inkluzijakero sikhavibneha.

Andre tumari buťi pen zathoven la psichlogikaňi dijagnostikaha le čhavenca. So savoro e dijagnostka pheraďarel andre peste the sar ačhavel?

Klasikano suňiben hin ajso, hoj o čhavo avela ko psichologos vaj ke psichologikaňi, bešela peske paš o skamind, o psichologos cirdela e orici the le kufrikostar kidela avri e ulohi, save o čhavo majinel te rozginel. Ha, varekana oda džal the avka, aľe savoro figinel olestar, sar sar sthodo o problemos, the olestar, keci berš hin le čhaske.

E djagonostika hiňi but buchľardo navľaripen. Oda, či hin ko priklados bararipen le čhaveskere prindžargutna ajsipena ča ajse maškarutna, the sar oda o čhavo kidel the rozginel o informaciji, sar achaľol oleske, so dikhel the šunel, pes del te dodžanel but sigeder, sar oda šaj te čačikaňarel le testenca. Ola hine sthode dži andal presikhado beršipnestar.

Paš cikne čhavende šaj te buťarel le štandarťikone bararipnaskere škalenca. Andal ajso čačikaňareste pen na sthovena agoripena le smenaripnaste, hoj o čhavo hino butmaškaripnones goďaver vaj visardones. Sikhavela, či o bararipen džal maškarutnones vaj akcelerikones the šaj amen merkinel pedal avlinende, savende pes kampel te zachudel zoraleder – khere vaj paš odborňikende.

E dijagnostika andre ada semnaripen hino sigeder sar sprindžaripen le čhaves. Dodikhas pro čhaveste, so kerel, sar bes bavinel, sar odphenel, sar rozginel o ulohi cinde choc the andre hračkaruňi skľepa vaj a pustikaňi skľepa. Dikhas na ča oda, či o ulohi pherďarela, aľe the sar šorinel, kana pes leske na del, the soske pes leste na del.

Zachudkeren pen paš phureder čhavende imar kampľišagutne štandarťikone testi?

Ada zaterďipen šaj te zachudkerel the andro bešeste, kana bi imar šaj sas zachudne testi. „Čačikano“ testos, the oda, so les hin normi the „čhungarela avri“ sphandle ginen, šaj avel dži varekana the čineder lačho. Andro leskero duraripen o psichologos našťi biphandlones te taľinel.

Kana ča le čhaste thovava o materijalos, savo nane testoskero, aľe mangel peske jekhipno gindipen the šaj andre leste taľinav le sposoboha, ho pes le čhastar phučava so peske pal oda gindinel vaj či mek šaj probaľinav, arakhava na ča oda, kaj leske šaj šegitinav, aj te vareso dochudel, aľe anglunes dikhav, so pedal oleste leske kampel. Kana amen hin sthodo vachtoskero buchľaripen, oda hiňi metoda, savi anglalthovav.

Prekal seve pripadende hino ajso zaterďipen feder?

Paš varesave čhavende pes paš testoskero rezultatos ko priklados sikhavela goreder keriben vaš ulohende, save sas butervar saňarde. Kana le čhaske ľikerelas o sthoviben 75 sekundi vaš 45 sekundende, resľa 0 punkti. Kana hino paš mande le iľindone ulohenca, dikhav, hoj hino bečalo vaj hino ajso nasiďardo. Nasiďardo šaj avel le daravipnestar, aľe the vašoda, hoj hino rendešno. Aver čhavo kerela but došen, bo hino „daranďilo“, kana hino ľigendo ke oleste, mi pal peste oda predikhelkerel, sikhavela pes, hoj ole dešen odoj na ela ajci but.

So hino dijagnostikano rezultatos?

Rezultatos hin odpheňiben pro phučibnaste, savo amenge sas thodo. E dijagnostika na cajchinel automatikanes dromaripen ke dijagnozate. Vašoda zorasaľuvavas sprindžaripen le čhas. Ko priklados kana le čhas nane lačhe sthode rozgiňipňarde strategiji, oda mek nane e dijagnoza.

Korkoreskeri dijagnoza vortanes le testendar vaš kognitivakere šajnipnendar pes na sthovela, aňi the prekal voďakero zamukhľipneste. O punkti, save o čhavo resela andro inteligenťiko testos, pes prekal beršende bonďaren pro phendones štandarťiko rezultatos the oda pes kijathovela oleha, keci punkti resle aver džene. IQ hino ča kijathoďipen le adaďivesutno keribnaste andro korkoreskero testos le keribneha le averdženengeri grupaha.

Kana phenava, hoj man hin IQ 130, cajchinel oda, hoj adaďives pes mange lačhes ľidžalas kijathodes le aver dženenca som andr´odi phirďi lačhes the andre phirďi opral mande nane ajci but aver dženen. 130 hino dovakerdo mirindo than učo talentoste, avel avri oda la štatistikatar. Voďakero zamukhľipen hiňi dijagnoza, paš savi hino keriben andro IQ testos tel 70 punkti , aľe oda pedal dijagnozakero sthoviben na starčinel.

So aver pes pre čhaste jakhavel?

Ča IQ testostar pes molarel adapťikano čhaskero ľikeriben. Pre oda hin čineder techniken the hine čineder zachudkeribnarde. Rodkerel pes lenca, džikeci o čhavo prekal peskero phuripen pherďarel o thoďipena, save pre leste sthovel leskero pašaľipen. Kana bi kijathovahas Požoňa the amazoňiko baro veš, thoďipena vaš dojekh pašaľipnaste hine but avresave. Vaš telethoďipnende le kmeňoste andro amazoňiko baro veš bi chocsavo požoňakero čhavo perelas tel normakero mirindo thaneste.

Kana tumenge kampel te šegitinel, so pes čalavel le špecijaliko kampeľišagutnen tumare čhaves prekal sikhavibnaste, šaj čalaven VÚDPaP pro emajlos [email protected] vaj pro gineste 0910 234 860. Špecijaliko pedagogikano šegitipen the konzultaciji sthovkeren hetvinoste, ftorkoste the štredone andal 10.00-15.00 orate.

Anglal sthovibnaste le dijagnozate vaš voďakero zamukhľipneste bi majinelas te ačhel sajekhavruno čhavoreskero sprindžaripen the vortano šoraľipen. Oda hino testoskero soboris pedal sthovibnaste vaš dijagnozate le loko voďakero zamukhľipneste andre savore centri hine jekhmolarde? Oda džal sakaj tel jekhtone telethoďipnende?

Savoro figinel olestar, savo phučiben hino thodo the savo sposoboha pes majinel te rodel odpheňiben. Čirlatunes sas klasikano phučiben: „Kaj oda čhavo iľinel?“ Aštipena sas duj. Vaj iľinelas andre špecijaliko škola (čirlatunes: osobitna školi), vaj iľinelas andre ačarutňi škola. Odpheňiben pro phučibneste, andre savi škola o čhavo iľinel, pes rodelas andro testoskero rezultatos.

Ada zaterďipen bi imar na majinelas te gendisaľol akanutňipen, choc bi oda prekal duravipnaste sajekh šaj jel. Čačipnaste vaj hin, hoj testoskero rezultatos the školakero suksesis hine but sphandle. O testi prekal baro buchľaripnaste mangen lačharipen ajse ajsipnen, save mangel e škola. Na paťarel oda šelpercenťikones, hine prindžarde the ajse pripadi but intelekťiko manušen, savenge andre škola na džalas oda mištes. Paš teleder beršipnende hino zoraľipen thodo pro vakeribnaste. Oda bivakeribnardo, so pes šaj presikhavel nasigeder andre technikane predmeti, hino pedal elšine beršipnende čineder vasne sar lačho zachudňipen le vakeribnaskere testen.

Kana džal pal bare testende so rodkeren so jekhbuter oblasťen, andre butedere themende pen zachudkeren ala jekhtone testi adaptisarde pedal sthode telethoďipnende. Kana man hin andre ňemciko verzija andro goďipnaskero kotor o phučiben pedal maškaroškolakoste So lekhaďa o Goethe?, hin oleste aver zorľipen Ňemcikate sar Slovačikate. E štandartizacija vaš adaptisarde testen bi pes majinelas sakoďivesutnones te opakinel, bo varesave ulohi imar phurisaľon. O ulohakero suboris andre jekh andal jekhzachudkerdo testendar ko priklados mangel te dothovel chibaľindo čitroskero kotor. Hin odoj klasikano telefonos the chibinel e dori, savi sphandel le šuňibnardes. Ko pre oda adaďives šaj avel?

So o psichologengero šoraľipen the zaterďipen paš dijagnostikate? Hino varesar štandartizimen?

Lekhade pravidli pedal psichologende so čalaven vachtoskero mirišagoste, sthoďipnaskero visaľipneste, inštrukcijende, molarďipneste the iľindones, hine jekhtone Požoňate, Bostonoste the Parižoste.

Či ena the aver telethoďipena jekhtone, oda na džanav. Akanakes sam andro kher, kaj testinav cikneder čhaven. Pedal varekaste hin oda lačhes, hoj adaj ajso hračkakero-pustikano bordeľis. Pedal avreste oda šaj jel bismiripno. Kana b oda sas pedal varekaste daravutno, paľis les lava andro aver kher.

O kher, kaj majinel te avel testišagos, nane avristhodo. O testos na dela avri o aparatos. The amen psichologikane the psichologi sam avresave manuša the avresar zadikhas pro čhaveste. Na majinelas bi oda te jel bari diferencija, kana hino vareko čiteder, smiripneder vaj sakoďiveskerutnones lošaleder, vašoda hoj o psichologos musaj te achaľol ole ačhibnaske. Te del o testos džanel dojekh gramotno manuš, aľe la psichologija sikhľiľa pedal oleste, aj te džanel te achaľol ole ačhibneske the te avrisikhavel le rezultaten.

Tumenge ča na džal andro šero, soske hin andre Slovakija ajci čhave, kamukeri voďeskere zamukhle.

Ha, prekal analizate Oda del goďi, savestar rodkeripen pes kerelas beršende 2017 dži 2019, hin andre Slovakija kijathodes le avrithemutňipneha trinvar the andre varesave regijoni dži štarvar bareder čhavengero kotor le dijagnostikimen voďeskero zamukhľipneha. Soha oda hin?

Kijathoviben le avrithemutňipneha hino čino došakero. Na džanav puntošnones ko priklados Ňemcikate sar pes odphenel pro phučibnaste, kaj o čhavo iľinel. Džanav sem, ho e školi pedal čhavende le voďakero zamukhľipneha hine the odoj. Kijathodes la Slovakijatar andre Ňemcika hine the školi pedal čhavende le pharibneha te sikhľol. Odoj bi pen resenas šaj hoj but čhave savenge sas ke amende prekal školakero – na medicinakero – dikhibnestar dijagnostikimen loko voďakero zamukhľipen.

La dijagnoza vaš loko voďeskero zamukhľipneste hin mandaipen ča andre škola. Prekal socijaliko ľikeribnaste la nane ňisavo mandaipen, o manuš našťi jel bazutnones ola dijagnostikate invalidizimen. Ke amende hin adi dijagnoza odpheňiben pro phučibnaste, kaj o čhavo iľinel. Iľinel andre škola le telesaľarde pharipnenca vaj les thovaha andre ačarutňi škola?

Prekal manualende le europakere vaj amerikaňika psichijatrika socijeten, kaj hine pedal adi dijagnozate sthode telethoďipena, šaj bi latar denašas serate the navľarel la ko priklados sar sikhľaribnaskere mirinde thana.

 O loko voďeskero zamukhľipen hino Slovakijate dijagnostikimen dži sako pandžto sikhľuvnoandal bazutňi školatar so avel avri andal zamukhle romane komunitendar. Ča indicijendar amen hin the sudengere rozgiňipena, save paťarde bizakonoskero sikhaďipen le romane čhaven andre špecijalika klasi. O čhave la dijagnozaha „lokes voďeskere zamukhle“ džan andre špecijaliko školi, kaj agorisaľona ča bazutno sikhaďipen the vašoda hine čhinde le aštipnestar te sikhľol dureder the arakhel pes pro buťikano šacoste. Nane vaš thaneste te del lenge ko priklados invalidoskeri penzija, kajča o them len dikhaďa sar bišajnonen pes pherďardones te sikhľol?

Na, oda bi na sas vaš thaneste. O sistemos, kaj dikhiben solgaľinel le avrikidňipneste, hino nalačho – o phučiben, kaj o čhavo iľinel , hino namištes thodo. Vakeravas, ho the psichologoskero šoraľipen figinel vaš baro buchľaripnaste olestar, so lestar phučle.

Oda zoralo jepašaripen – odoj vaj odej – pes džiakana bičačikaňarelas igen činores. E kritika, the trito kotorestar, na dromarelas ke namištes thodo phučibneste, aľe ko sposoboste, sar pes dogeľa ko odpheňibneste. O problemos tel oleste sas psichologikano testišagos – testi hine nalačhe, kampel te gindinel neve, save puntošnones avrisaľona loko voďeskero zamukhľipen le bararipnaskere lačhipnendar andal socijaliko pharisaľardo pašaľipnestar. O testos, savo bi oda thoďa avri paš 6 – 7 beršengere čhaven, pes tel mande na del te sthovel.

Kana hino o sistemos dujedromeskero, savore doši, chibi the bibchťipena hine andre leste pherďarde imar elšinestar. Pre oda, hoj igen but čhave le vatrendar vaj le socijaliko zamukhlo pašaľipnestar hine andre špecijaliko školi pedal sikhľuvnen le voďeskero zamukhľipneha, pes ča lokes sikhavelas imar tel socijalizmoste. Akanakes pes oprehazdňa kikidňipen prekal Europakeri unijate – paľikerdones le Devleske. Europakeri komisija zachudňa mamuj Slovakijate o ačhiben vaš phagipnaste le Smerňica pal rasakero jekhipneste, phendo infringementos, imar beršeste 2015. Akor oda ačhiben avriachaľonas avka, hoj oda hin periben andal manušengero incestostar, save dživen vatrende. So imar pre oda te phenel? 

Savo pheňiben bi kampelas te thovel?

Kampel te avel jekh uštaripen palal the imar oda džal. Paluno uštaripen hino odpheňiben pro phučibnaste, kaj o čhavo iľinel – odpheňiben hino, hoj iľinel andre škola.

E labdica hiňi pre školakeri sera, saven man hin žaľa, bo nane len akuratno ľikeriben the nane hine dosta kisitimen pedal inkluzijakero sikhavibnaste. Korkore raňija sikhľarde džanen te keren the čudi, aľe o sistemos hino namištes prikerdo. Jekhvar mange kolegiňa andro šegitipno kher vakerelas: „Džanav, hoj ala čhave hine voďeskere zamukhle, aľe the džanav, sar doperena andre ačarutňi škola. Andre odi špecijaliko pen choča sikhľona te genel the te irinel.“ Ačhiľas pes oda imar jakhestar andal 20 beršendar, aľe oda hin vareso, so džalas buterutnones.

Soske akor na preľidžas know-how andal špecijaliko školatar andre ačarutňi škola vaj soske na phundrahas vasta le špecijaliko školenge, aj te šaj hazden opre kampeľišaga peskere čhavenge? Savoro hino sthodo andre puntošnone tabuľki, kolonki the šufladi, aľe dživipen nane ajso.

Kana hin pre phučibnaste, kaj o čhavo iľinel, lačho odpheňiben e škola, thovel oda amen ke školakeri inkluzijate?

The amende imar dešutrin berša paťarel o Dovakeriben pal hakajende le dženen vaš sasťikano zamukhľipnaste. Šaj bi pes delas te phenel opral, hoj andre ada pripados na džal pal čhavende le sasťikano zamukhľipnaste, aľe ole Dovakeribnestar avel dureder inkluzivakeri pedagogika the inkluzivakero sikhaďipen, savo hin pal savorene the pal dojekheste. Adaďives imar hin la inkluzijate peskero than andro nevipen vaš školakero zakonoste sar jekh andal angluno sikhavibnaskero principos.

Kana pes na ča romane čhave andal zamukhle komunitendar resena andre inkluzivakere klasi, hin adaj varesavo maškaruštaripen, savo pherďarel federisaľipen le čhavengeri dijagnostikate the lengero thoviben andre špecijalika školi?

Ko priklados imar anglal deš beršende avľa avri ke dijagnostika elšino sthoďipen andal školakero ministerostar, kaj sas sthodo inkluzivakero suňariben pal dijagnostikano ačhibneste. Paľis sas mek jekhvar nevisaľardo, mindig figinel pro ministeroskero veboste. Dži egistno buchľaripnaste pes oda pherďarel, dži egistno na. Amen samas le mininisterostar mangle vaš sthoďipnaste le odborno dothovibneha ko sthoďipnaste, nane amen ča o dochudňipen pedal leskero praktikano arakhiben.

Na džanav mange te suňarel, hoj bi pes delas te gindisaľol o testos, savo bi le šovberšeskere čhaves – oda jekhbuterutno beršipen, kana rozginas, kaj džala dureder – averisaľola o limiti, save aven avri andal loko voďeskero zamukhľipnestar, andal bararipnestar andre but zamukhľi komunita. The na gindinav oda nalačhes.

But bares man na jekhetaňarav le naveha vaš socijaliko zamukhlo pašaľipnaste andal školakero zakonostar. Gindinav, hoj odoj majinel te jel sthodo, hoj telethoďipena, andre save o čhavo dživel, les na kisitinen pedal školate – bo oda čačipen. Pre aver sera džanel te hordinel o kašta, ľigenel pre vasta peskere dujeberšeskero phrales perdal bonďardo phurtociha the hin les štar berša. Kana bi o čhavo sas voďeskero zamukhlo, našťi šaj jel, hoj bi oda delas.

Hin man jekh kamaduno testos, andro savo hine pherďarde nasikhade čitri. Varesave lengere kotorora hine parňarde the dureder hin oda phareder. Pro jekh andal ole čitrendar hin objektivos the kotororo le foťakostar. Andro vatri ačarutnones chudňom odpheňibena, hoj oda traktoris. Andro čhaveskero šero pes logikanes dothovela o čitro tel oleste, so dikhľa buterval, ča o foťakoskero objektivos na dikhľa šajnones šoha. Kana hin andro testos buter ajse nasikhade the naprobaľišagutne ulohi , hino andal profesijonaliko zadikhibnestar čačes hoj nalačho.

Hiňi imar paš testišagoste dikhaďi čhibakeri barijera?

Maškar but psichologende andro šegitipna khera hiňi ľikerďi paťiv ko štandartizimen testoste the leskere rezultatende – the akanakes na vakerav, hoj oda čačikanes namištes. O testi sthode andre romaňi čhib čačes nane.

Vašoda pen len avresave modifikaciji. Odoj, kaj džanen romanes, peske varesave kotora korkore prethoven. Mire probaľišaga vakeren, hoj le butere čhavence pes o manuš dovakerela. Aľe našťi tel oleste te rodkerel čhibakero bararipen, the la vakeribnaskero goďaveripen. 

Aľe na kampel te kerel doš, the bivakeribnaskere testi šaj aven biachaľardone. Ačarutnones požoňakere vaj kašakere čhaves hin khere vajsave rakinkeribena, thovkeribena vaj puzli. Pre aver sera hine o čhave, so vareso ajso šoha na dikhle. Paš ajsi bivakeribnaskeri uloha vašoda na achaľon so pes lendar mangel. Vaš čitroskero sthoviben sthovena la turňa. Kana hino čhavo terneder, oleha hino čineder kisitimen pre ajso ačhibnaste.

Lačho drom pes presikhavel le dinamiko testišagiha, savo majinel te rodkerel, so o čhavo sikhľola perdal sthode telethoďipnende. Ada zaterďipen hino but baro čalaviben. Perdal testoste tel puntošnone pravidlende rodkeras, sar o čhavo odphenel vaš sikra sikrate thodo šegitipen. O principos vaš dinamiko testišagoste hino pherďardo andro šoraľipen, savo leperďom elšines – oda sprindžaripen le čhas paš rozgiňipnaste le bitestoskere ulohen, andro savo šaj džas andre.

Hine the aver testišagutne sposobi, aše dojekhvar ela phares puntšnones te arakhel voďeskero zamukhľipen le manušes, pre saveste ačhiben perel but aver telethoďipena kijathodes olende, save peren pre buterutnende amendar savorendar.

Savo hino jekhebuťariben le šegitpno the prevenťiko centren le Rodkeripnardo ustavoha vaš čhavorikaňi psichologijate the patopsichologijate (VÚDPaP)?

Amen sam rodkeripnaskero buťariko than, aľe hin amen the praktikano bazutňipen, andal beršetar 1990 ke amende džal Čhavorikano centros pedal džanibnaste the rodimoste. Le Centrenge vaš šegitipneste the prevencijate das avri metodikano ľidžaňiben, so hin sar jekh andal anglune čalavibnendar VÚDPaP sthodo the andro amaro štatutos. Hin amen varesavo pašiben, aľe na prekal ajsipneste, hoj le centrenge vareso parančoľinas – oda hin avka sar maškardženeskero jekhipno sphandľipnaste.

Le kolegiňenenca andal Čhavorikano centrostar butvar phiras te sikhavel pal neve dikhibnende the zaterďipnende andre dijagnostika. Pre aver sera, le kolegiňen andal šegitipna kheren našťi sajekh te tradel, aj te džan pro barikadi the aj te keren vareso aver sa oda akanutnones hin prikerdo sistemoste. Paľikerdones le Devleste, o sistemos pes čerinel, aľe čerinel pes polokes the o čhave sig baron.

Imar socijalizmostar pes džanelas, hoj baro gin le romane čhaven andre špecijalika školi, akor andre osobitna školi nane mištes. Andal beršeste 2015 amen perdal infrigmentoste merkinelas Europakeri komisija the the užarelas amendar zoralo prikeriben. Kajča pes na ačhiľa, diňa pre Slovakija o phukaviben. Sar oda šaj jel, hoj amen perdal ajso ginďardo vachteste andr´odi tema so čaňikhaj na čalaďam?

Elšines geľom vatrate beršeste 2003. Keravas rodipen Hermanovcende, tel akorutne telethoďipnende sas trito jekhgoreder romaňi vatra andre Slovakija. But olendar chajdendar imar hine adaďives čhide tele, vaš lende hine ačhade ča tuňeder kherora. Duj budara zachudenas vajkeci šel manuša, maškar kherende sas ča ajso sano than. Me oda čačes na ľikerav goďate, hoj bi somas varekana andro miro dživipen varesostar ajsi daravutňi. Avka man ladžavas.

Oda čačes, hoj o manuš peske adaj našťi sar te šegitinel. Šajnones, hoj korkoro dženo, saves hin the čino bacht. Oda hin avka, kana sar perava andre dešmetroskeri bari char the vareko mange opral phenela, hoj av avri. Zorales hoj bari uloha pherďarel the romaňi čhib the aver historija, vašoda hoj e čhib formisaľol o gindipen the čirlatuňipen formisľol lumakero dikhiben. Jekhphareder hino ča socijaliko ačhiben ole manušen, dži jekh lav čoripen vaš trito lumate.

The odoj pes oda čalavel. Terňa džuvľa, savi prindžarďom paš miro elšino zgeľipen,hin adaďives imar peskero kher the lakeri phura da hin e pračka. Aj tam sa to hýbe. Le lovendar anda EÚ pes odoj ačhaďa komunitakero centros – hino pal vatrate, aľe hino. Sanas odoj o socijalika buťakere, sas sphandlo le higijenikano kotoriha le šajňipneha pes te morel the te rajbinel, the agorestar o murša sikhľile te avel le zajdenca le melale rentenca the te rajbinel peske. Pal pandž beršende o projektos agorisarďa, e socijaliko buťi ačhia, savoro aver pes čerinďa pre škola. Čalavel pes oda jekh uštaripneha anglal the jekh uštaripneha palal.

S´oda savoro vakerel pal amari soijetate?

Le manušen andal baripnestar hin pre oda avresavi goďi, anglunes kana pašes bešen le zamukhle komunitenca. Kana hin ko priklados le phureder rajes, saves hin e bar, probaľišagos, hoj leske o čhave sajekh čoren phabaja, šaj ke čhavenge sthovel ajso priačhaďipen bi oleste savo cipakero koloris len hin, vaj les na musaj te sthovel. Kana hine šhave, save leske čoren phabaja, mek romane, šaj pes ačhol, hoj len bikamľarel jekhetanes le lengere dadenca the dajenca.

Bizo, hoj e zodpovednosťa perel le baripneste, bipaťangutnones pal oleste, bo andre amare vasta hiňi zor. Aľe nane lokes oda te del goďate. Probaľinen te goďisaľon pal oda chockas, ko pes resel andre iľindone ačhibena. Oda manuš šaj pre mire argumenti odphenel: „Sem joj hiňi nalačhi, tromaľi the talam mange lakere čhave čorde maro andal e taška.“ Šajnones oda hin čačipen. Ajso manuš na gininela pal ašende, save hine pal oda, historikano-socijologikano-psichologikano-antroplogikano. Perdal šoroste hine mindig korkoreskere manuša, bo sako sthovas vaš oleste, so keras, sar pes ľikeras the save hin amen goďipena the zaterďipena. Aľe teluno than musaj te sthovel o sistemos.

Iľindone ačhibena hine the vortanes andro školi.

Kana phenavas pal štrukturende, jekh štruktura andal socijetakero sistemostar hiňi škola. The akanakes na kamav te phenel, ho školakere direktoren the direktorken the lengero sikhľardengero zboros hin bidžaňibena the stereotipi. Aľe varesaven hin the na marel pes mamuj oleste ajci sar kampel. Bizo, hine o školi, save but kamen the keren savoo, so pes del, aľe nane oda ajso žužo bizovňipen. Kana vakeravas pal štrukturende, jekh štruktura lendar andal socijetakero sitemostar hiňi škola.

Varesave sikhľarde keren visarduňi doš. Zadikhen le čhaven sar but džidunen, lošalen, save šukar khelen the mištes giľaven. Paťav, hoj le čhavenca len hin sthodo lačho sphandľipen the oda but bares. Aľe kana hiňi sikhľarďi avka prikerďi, perela lake goďate te gindinel opral oleste, či vareko le čhavendar nane ko priklados matematikano talentos? Paťangutnones hoj na, bo andre lende dikhel leperdo lačho stereotipos – lošale, džidune, muzikakeres talentimen. Kana bi dikhas pro amerikaňika literaturakere sthovibnende le vachtestar anglal politikakero jekhipnastar, dikhas od jekh. Lošale, džidune manuša, rado khelen, giľven. The na sas oda pal Romende.

Sikhavas amenge duje čhaven le jekhto dijagnozaha – ko priklados loko voďeskero zamukhľipen vaj autizmus. Sar pes le jekhbareder paťangutnoneha barisaľola o sikhaďipen le čhaves le fameľijatar andal učeder vaj maškarutneder socijetatar the le čhaves andal zamukhľi komunitatar?

Anglunes perdal pripadoste le čhaves andal zamukhľi komunitatar bi mange thoďomas o phučiben, či sas mištes dijagnostikimen. Paš soduj čhavende bi man phučavas, či sas thodo phučiben, kaj o čhavo iľinel, vaj či o dad la daha kamen, aj te džal. Mindig amen hin segmentos vaš špecijaliko sikhaďipnaste the perdal oleste hino telsegmentos pedal voďeskero zamukhľipneste. Le tumaro phučibnestar šunav, hoj o dad la daha andal maškarutňi socijetatar, le forostar, paťangutnones na kamena te del le čhaves andre špecijaliko škola le A varijantoste vaš voďeskero zamukhľipneste.

Pre aver sera – šaj peske oda mangel. Loko voďeskero zamukhľipen hino but buchľardo than. Šaj bi pes ačholas, hoj o čhavo bi phirelas andre bazutňi škola, aľe sas pre leste but baro pharipen. Špecijalika bazutna školi hine the Požoňate the, bizo, nane sthode ča pedal čhavende andal teluneder socijaliko socijedendar.

Hino ča bareder paťangutňipen, hoj ada dad la daha mangela pedal peskere čhaveste inkluzivno sikhaďipen andre ačarutňi škola. O dad la daha andal zamukhľi socijetatar paťangutnones, hoj na.

Sar duredel barola aver sikhavibnaskero drom ala čhaven?

Andre špecijalika bazutna školi, kaj pes tel buchľaripnaste vaš voďeskero zamukhľipneste sikhaven o sikhľuvne tel varijantoste A, B vaj C (loko, maškrutno, the pharo učard vaš voďeskero zamukhľipneste – pozn. red.), džan dureder špecijalika maškarutne školi, so lendar nane but baro sthoviben pro buťikano thaneste. Anglunes kana o manuš nane voďeskero zamukhlo, aľe leskero zathoďipen andro špecijaliko sikhaviben sas sthodo andre špecijaliko telethoďipnende sphandlones le historikano-kulturakerenca. Ajse manušes šaj hin kampeľišaga the na musaj te jel bičačikane. Našťi len ča šaj pherďarel. Kajča na sikhľiľa 2. učard vaš klasikaňi bazutňi školate, na resľa teleder maškarutno sikhaviben. O absolventos andal špecijaliko školatar pedal sikhľuvnende le loko voďeskero zamukhľipneha le varijantoha A agorisaľol e škola pro bararipnaste vaš primariko sikhaďipnaskero učardeste, so jekhtones sikhavel ko elšino učardeste vaš klasikaňi bazutňi školate.

Paš naveste pedal socijaliko zamukhlo pašaľipnaste andro zakonos hiňi adi dujto veca, savi man choľarel. Buteres čhave le voďeskero zamukhľipneha, save pen sikhaven tel varijantende B the C, agorisaľon te avka sar varijantos A. Paš čhavende le voďeskero zamukhľipneha, save pen sikhaven tel varijantende B the C, šaj dži šelpercentnone zoraľipneha paťas, hoj kampela kampľipen vaš pherďardo socijaliko ľikeriben andro tajsaskero koter. Na achaľuvav, sar o them pre ala trine manušikane grupi šaj dikhel andre ada pripados jekhmolardones.

So pes ačhola, kana o čhavo, saves hin dijagnoza vaš loko voďeskero zamukhľipneste, sikhľol andre klasikaňi bazutňi škola – agorisaľola le agorutno primariko vaj le teleder maškarutno sikhavibneha?

Kana o čhavo hino andre ačarutňi škola sikhado sar o sikhľuvno le voďeskero zamukhľipneha, agorisaľol jekhmolardones sar andre špecijaliko bazutňi škola – sikhavibno učard hino primariko sikhaviben, choc na musaj te džal dureder tel sikhavibnaskero programoste vaš varijantoste A, aľe tel korkoreskeres prikerdo programoste. Andre elšine beršipena džal polokeder, aľe sikhľol oda jekhto sikhľariben, vašoda hoj džando geňiben, lekhaviben the ginaviben pes paťal the andro varijantos A ča oda oprethoviben the siďaripen hino aver.

Paťarel ča, hoj o sikhľuvno la dijagnozaha vaš loko voďeskero zamukhľipneste na agorisaľol bazutňi škola le agorutnoneha teleder maškarutno sikhavibneha, aľe ča primarikoneha, savo jekhmolarel le elšino učardoneha andal bazutňi školatar.

Nane oda pedal čhavende saňardo? Doresenas bi buter, kana bi oda lenge sas thodo?

The oda pes čerinďa ko federste. Hin adaj aštipen, te agorisaľol peske sikhaďipen. Avas ča pale le čhavestar, saves hin le kamadune požoňakere dades the dajen, andre vatra. Ko peske džala pal eňa-deš beršende školatar te agorisaľol maškarutno sikhaďipen? Sarbares, vareko džala, aľe na paťav, hoj ole pripaden ela but.

Aver šajutňipen hin te mangel monitoriskero sthoviben. Kana o dženo resela andre dojekh andal dodikhade oblasťen choča 20 percenti, dochudela oleha teleder maškarutno sikhaďipen. Paľis les imar nane saňarde aštipena pedal aver sikhaďipnaste. Ľikerav oda vaš lačho nevipen the šajutnones pen amen dodžanas buter pal mirondo thaneste 20 percenti, s´oda cajchinel oda jekhteleder sikhľaribnaskero bazutňipen.

Tumen keren the redijagnostika. So pes ačhol, kana pes angluňi dijagnostika paš visarďi dijagnostika odčhivela avri? Hin varesavi sankcija pedal psichologen, savende dijagnoza pes presikhaďa sar bičačikaňi?

Oda, hoj došalo hino sistemos the na ča korkoro psichologos, škola či avristhoďipnardo, hino paťardo the načirlatuno sudoskero rosudkostar(andro pripados vaš bizakonoskero sikhavibnaste le romane čhaven – pozn. red.). Phukaviben the došalo sas the o sistemos, na korkoro psichologos. Andre leskero pripados šajnones te genel la dokumentacija the te arakhel profesijonalika doša. Kana džalas šorostar tel odborno pravidlende, dochudňa varesavo rezultatos the oda sthoďa peskero zaterďipen andro sistemos.

Pro sudos pes mandar butervar phučenas pre oda, sar oda pes šaj ačhol. Oda phares hin te avriachaľarel, hoj oda hino namištes thodo phučiben. Sistemoskero pravidlos pes vakerel sumnal: kana hino testoskero rezultatos tel 70, oda hino loko voďeskero zamukhľipen. Le čhaveske dava testos, o rezultatos hino čineder sar 70 the tumen hi odpheňiben pedal oleste, pre soste phučenas. O psichologos na musaj paš avrirodľipnaste te kerel ňisavi doš. Kidňa avri o testi, testinelas le čhaves puntošnones tel pravidlende the paš ginavipneste pes na došarďa. Adaj čino ačhuvava, kajča rezultatengero presikhaviben pes the le vachtestar čerinel. O psichologija hino džiduno džaniben, aľe zorales hoj nane džanibnaste tel telethoďipnende andal veša-paňakere džanibnendar. O testi hine sar probaľišagos te avel jekhipnones le veša-paňakere džanibnenca the te merinel, aľe nane oda ajso merišagos, sar ko priklados fizikate.

O testišagos the problemi, save hine leha sphandle, nane slovakijakeri špecijalita. Ada problemos hino avrithemutno the hino the pal cajchišagoste the avričhivibnaste le manušen, savenca na kamas „te zdžal“ the kamas len te tradel pre sera. Sajekh hin vareko vaš dochudňipnaste.

Suňariben le romane čhaves andal zamukhľi komunitatar, so hino sikhado andre inkluzivakeri klasa, hino akanutnones but duraripnardo le čačipnaste. Sar dur sam olestar, aj te romano čhavo, so dživel andro čoripen the hino serate la socijetatar thodo sas sphandlo le ačarutňi klasaha, kaj na ena ča romane čhave?

Gin le čhaven le zamukhľipneha vaj andal zamukhľi romaňi komunitatar pedal mande nane inkluzijakero cajchipen, bo odi klasa vaj e škola na musaj te avel inkluzivakeri andre peskero andripen. Etnikaňi desegregacija pes ačhel, e segregacija hiňi našťipnarďi savorenge, soha pes del te našťipňarel, aľe the pes obdžal, bo o dživipen peske mangela le dromoren, aj te ľikerel ada ačhiben, choc nane lačho. Šunas avriachaľipena sar: „Sem len odoj na diňam vašoda, bo hine la vatratar vaj bo hine kalecipakere, aľe vašoda, hoj hine lokes voďeskere zamukhle.“

Desegregimen klasa hiňi choča sar-avka inkluzivnones duravipnarďi. Paťav, hoj andre but školi the churdelina čačikaňardones, aľe andre Slovakija oda nane ajso bizovno the ačarutno ačhiben.

Kana oda ela ačarutnones?

Oka kurka mange phaďiľa krištaľiko kuľa – na džanav. Bibolde dromarenas pal denašibnaste le Egyptostar andre solacharďi phuv 40 berša. Andr´oda hin oda mandaipen: musaj te predžal choča duj generaciji, save na sas andro rabišagos vaj andre varesoste so nane mišto. Oda nane sasťikano aňi štatistikano jakhestar phenďipen, oda hino sigeder mitologikano duravipen.

So zasadnones čerinel o nevipen andal školakero zakonostar andro sikhaviben Slovakijate?

Andal sistemostar pen sthoven avri paťavibena pedal čerišagoste vaš federeste. Varekana aňi jekhfeder odborňika našťi mištes buťaren, bo hino nalačhes prikerdo o sistemos. O sistemos pes federisaľol the pal mande oda anel peha the gindipnaskero čerišagos le manušen, so len hin čerišagos kampeľišagutno. Amen čalavas le phučibnendar, save nane žužes ča odborna, aľe the manušikohakajengere či phučibnendar andal lumakero zadikhibnestar. 

Choc na som sikhľarďi the barbut na som odborňička pedal jekhetune predmetende, sas man šajutňipen te sprindžarel pes but la reformaha. Šaj ufinas, hoj o sikhaďipen ela čaladuneder, hoj jekhto phararipen perela the pro sikhaďipnaste the pro avriľikeribnaste. Andre angľikaňi čhib oda lokeder, o lav education andre peste pherďarel duj kotora. Ke amende hin andro sikhaďipen mek sajekh thodo zoraľipen pro informacijakero kidňipen. Paťav, hoj e reforma anela ajso biphandľipen le čhavenge the sikhľardenge.

O sistemos hino ča rezisťiko. Na džanav vašoda te phenel, so olestar pes sthovela praksate. Pre aver sera, hin oda but bares, aj te hin mištes avristhode o zakoni the korkoreskere sistemoskere elementi. Bi oleste džan dureder ča o heri, so džan mindig mamuj savoreste, the oda čačes našťi te užarel ňikastar. 

So anena čerišaga so čalaven le ľikerdune arakhibnendar andro sikhaďipen?

Dži akana sas le sikhľuvnes ľikeribnaskero hakaj andre škola ča akor, kana les sas arakhľi dijagnoza, sas talentimen vaj avľas andal socijaliko zamukhlo pašaľipnestar. Mindig sas the pripadi le sikhľuvnendar, saven sas problemi andre škola, aľe avka phendones, oda„pes na sthoďa“ pedal telethoďipnende vaš dijagnozakero sthovibnaste.

Akanakes pes pre ala čhave imar gindinel. Dojekh čhaves hin le zakonostar o pravos vaš ľikerdune arakhibnende andre škola the ola imar nane sphandle la dijagnozaha, socijaliko zamukhľipneha vaj talentoha.

Zachudel pes iľindo ľikerduno sistemos the andro thema, save amenge šaj jen školakero prikladostar?

Ona nane ňisavo nevipen the nane oda, čačes phendones, aňi ikluzijakeri chasna. Avka sas elšines mek andro 70. berša sthodo konceptos, phendones špecijaliko avriľikerduno-sikhaďipnaskero kampeľišagende. Ada lav pes elšines sikhaďa andro phendones Warnockakero Report, nevipen pal ačhibnaste vaš špecijaliko sikhaďipnaste Britanijate, savo sthoďa avri e komisija tel šeraľipnaste la Mary Warnock. Joj vaš oda resľa barikaňardo navľaripen, ačhiľa sar baronka.

Rezultatos vaš ačhibnaskero dodikhibnaste andro špecijaliko sikhaďipen Britanijate sas sthoviben na dikhel pes pro sikhľuvnen perdal dijagnozende. Varesaven dijagnozen nane doperiben pro školakero keribnaste, aľe o školi hine pal lende jepašaľarde. Pre aver sera hin igen but čhaven, savenge bi andre škola kampelas varesavo ľikeriben, aľe na zaperkeren andre sthode kategoriji. Na zadikhas vašoda pre oda andal sasťikane jakhendar, zadikhas pre oda pedagogikane jakhenca. Andal oleste bariľa avri o nav špecijaliko avriľikerduno-sikhaďipnaskere kampeľišaga. Warnockovakero Reportos cajchinelas visaripen vaš zadikhipneste pro čhaven the lengere kampeľišagen andro sikhaďipen. But šukares pes ada genel, anglunes o elšiňipen, khatar šaj dičhol, hoj e raňi sas e filozofka.

Pal talam deš beršende praksate oda ča e baronka savoro pestar odčhiďa, vašoda hoj pal late pes oda zaterďipen praksate barbut na čačikaňarďa. 

Andre soste sas problemos?

Dojekh sistemos hin zoraľipen mamuj čerišagoste the kana les musaj domukhel, čino peske les adaptisarela. Pale olestar ačhile statikane kategoriji, saven sas mindig buteder. Andre štatistika presikhavas, keci amen hin teštoskere, voďeskere the avresar bifederipnarde čhave andre škola. Dojekh škola Slovakijatar puntošnones džanel, keci la hin integrimen sikhľuvnen, aľe mindig oda hin špecijaliko kategorija. 

Ala čhaven hin špecijaliko cajchos the varekana pes oda preanel the andre klasa. Elšines oda na dikhas, aľe praksate oda avka the hin. Avena andre klasa the paš jekh sikhľuvneste bešel baro manuš, hin les šegitipno. Savoren oda sumnal – oda hin sikhľuvno le špecijaliko avriľikerduno-sikhaďipnaskere kampeľišagenca.

Sar bi akor oda majinelas te jel andre inkluzivno škola?

Oda hine integracijakere opripena. Sikhďa pes. Hoj bazutno gindipen – avaha jekhetanes the varesar oda gindinaha avri – pes varekhaj pherďarela the varekhaj na. Ajso konceptos nane dosta ľikeribnardo. E inkluzija hino aver učard. Andro zakonos pen amen pal mande visarďan ko širdipneste, elšine integraťika dumi čačes hoj pen iľinenas ko inkluzijengere dumenge. Le statikanende, jepašaľardonen the kategorizimen pes oda ačhiľa perdal praksate.

E inkluzija nane ačhiben, oda sig hoj dromaripen, ideali. Inkluzivno socijeta, so hiňi sphandľi hiňi inkluzivno škola, ačhol akor, kana savore manuša ena sar phrala le pheňenca. Oda vareso, kaj kamas te dromarel, so hin andro duripen the so šoha ča avka na resaha.

Ča pherďaripnaste vaš legislaťiko avlinatar sam andro ačhiben, kana rodas droma, savenca pen den te pherďarel inkluzijakere ideali. Jekhbachtaleder odborňika pedal inkluzijate mindig thoven opre jekh baro dikhiben. Bazutňipnaste hiňi školakeri kedva. Pherďarel andre peste školakero šeraľipen, sphandľipena maškar šeraľipnaste the aver buťakerende the sikhľuvnende the sikhľuvňende.

Kana avena andre školakeri jedalňa the pro šoroskero agor terďol o direktoris, oda but lačho cajchos. Na cajchinel oda, hoj jov hino lačho šeralo the hoj savore sikhľarde hine sar vzoros le akanutno, lačho the inkluzivno zaterďipneha, aľe oda lačho cajchos, hoj oleske achaľon.

Hine but špecijalizimen churdelina the školi pedal čhavende le avresave sasťikano bifederipneha. Soske nane pedal lengero bararipnaste, bachtaluno šuňibnaste, lačho sthovibnaste feder, aj te sikhľon andro špecijalizimen školi, kaj hine avka phendones „maškar peskerende“?

Savore amen šunas feder maškar peskerende. Kana džana varekhaj pre dovolenka the dikhena pre plaža grupa le Slovakenca, šelpercentnones pen sprindžarena. Sikra tumen šunena lačhes. Oda hino sakoďiveskero sphandľipen, pašutno šuňiben bijo čačikaňibneste. Prindžarel oda the sako dženo andal varesavo cikňibnestar

Avka hin the problemos le emigranťiken. Jekh lendar oda varekhaj šukar phenďa: „pašal mande hine manuša, le savenca man nane jekhmolarde sphandľipena.“ Amen savore musaj te avel le manušenca, savenca amen hin „ jekhmolarde sphandľipena“, the oda jekhmolarde probaľišaga the oda mištes. O rodipena the probľišaga ča phenen sikhades. Pedal manušeste hin feder, kana les hin probaľišaga the le avrenca, sar hino jov korkoro.

Pedal čhaveskero bararipen hino feder rangaleder pašaľipen, aľe hin mištes, kana šaj les hin paš peskero pašipneste the manušen, saven hin iľindo probaľišagos. E socijeta pes the našťi jepašarel, našťi amenge aven duravipnardo priklados o amišakere komuniti, save dživen andro aver vachtuno buchľariben sar aver savore. Jon hine sar čudos, aľe ačhaďi socijeta našťi avka dživel.

Hiňi reforma le dromeha, aj te sikra sikratar ačhuvas themeste le inkluzivno sikhaďipneha?

Čačes. Le savorenca došenca, pharipnenca the problemenca. E baronka Warnock, savi peske delas te thovel vaš kontroverzika phenďipnende prekal avresave avlinen, ča phenďa, hoj lakeri teorija pal integracijate hiňi šaj odčhivibnaskeri, bo e praksa šaj sikhavel, hoj oda hin avresar. Ale informacijaha bi na kamavas le genarnen the genarňijen te došarel. Gindinav, hoj džas lačho dromeha le savoreha, so ke oleste kampel.

Magdaléna Špotáková Psychologička the rodipnaskeri pedal avlinende vaš integracijate the inkluzijate andro sikhaviben, psichodijagnostikate, zathovel pes vaš prindžargutno bararipneste le čhavendar andal socijaliko bifederipnaskero pašaľipnestar. Andal beršeste 1988 buťarel andro Rodkeripnardo ustavos vaš čhavorikaňi psichologija the patopsichologija, kotor andal peskere rodipnaskere čalavibnendar kerel andro zamukhle romane komuniti. Beršeste 1990 ačhiľas paš oleste, kana pes thoďa Čhavorikano centros pedal džanibnaste the rodipnaste paš o VÚDPaP, savo ľigenelas perdal beršende 1994 – 2018.

Našli ste v článku chybu? Napíšte nám na [email protected].