Tento rozhovor vznikol v spolupráci s Denníkom N. Slovenskú verziu nájdete tu.

„Dokerďam oda jekh berš pal oda, so sas ke amende o pápežis,“ vakerel o čhibalo pal Luňikos IX o Marcel Šaňa the sikhavel pro lačhardo than le bešetnuvenca, kaj terďol baro kerestos. Pre autobusovo zastavka pal najbareder sidliskos pro Slovensko les zdravinen o džene. Džan te cinkeren andro foros.

Pro etnicko segregimen kašakero blokos hin ča vaj keci cikne sklepi, avri hirimen hin kaviarňa. „Kamahas, kaj te avel le manušen than kaj pes šaj te zgelen, šaj peha vakeren paše kave vaj kofola. E tharďi adaj na bikenas,“ vakerel čhibalo.

Sar andro berš 2014 preiľa o urados, pal o lačharde zony na has duma. Pal o Lunik IX dešberša na kamelas ňiko te šunel, foros, krajos he o štatos thovenas pal foreskero than o vasta. O blokos ehas andro štvrťmilionovo ašagos, raťi pre uca na labonas o lampi, o šmeci ehas maj paše dujto štokos.

He te pes e situácia pro Luňik IX poľikes lačharel avri, ačhel phučiben, sar the soske pes lestar ačhiľa igen phuj priklados. Khatar aviľa dumišagos ezeros Romen te pricirdel pro sidliskos? Ko u soske oda domukľa?

Avripheňibena rodahas maškaral čhibalo, manušendne andro blokos maškar so kodoj dživen he andre dosptupna vískumi, so mapinen avrikeďipen pale Kašakero agurutno kotor – buter pal oda vakerel andre peskeri šudia Lunik IX: Sar uľiľa o romano getos: o hostorikos SAV Ondrej Ficeri.

Kašakere averkerďipena, 25-ezeros buťakere VSŽ the kamlo „rozgeľipen“ the romengero averthoviben

Andro 60. berša 20. šelberša e Kaša ačholas avreder. Sar avri thode o Vichodoslovenska trastune tovarňi, chudľa pes predal 25-ezeros buťakere te budinel neve khera. Andro baro premiselno foros avenas ezeros ňipi, maškar lende he o romane murša the o romane džuvľa.

O Roma peske nekbuter rodenas dživipen andro kotor Tabor, savi pašľolas pal dromeste andre Kaša andal foros Rožňava. Kana andre perša 60. berša Kašate dživenas sikra panč ezeros Roma palo panč berš o uradi poľikes rachinde maj eňaezeros. Sikra jepaš dživenas andro Taboris, kaj pes avrithovenas provizorna stavbi the na legalna kaštune kaštune khera.

Pal oda sar pes andro Taboris chudle avri te budinel o khera buter perelas andro Kašakero centros , u avka oďi „romano taboris“ pes kašakerenge bešindenge na pačisašolas. O raja andro foros igen terďona pre oda, kaj pes o Taboris te zľikvidinel.

He te kamelas e Kaša te odkerel o „romano Taboris“ andal foreskeri mapa, mušinďa te dikhel pro Roma. Pašo socijalizmus pes e situacija ko Roma rešinelas. Pal berš 1965 avri phenďa e vlada kaj o Roma so dživenas andre čore tabora musaj te dživel maškar o gadže. Kavka pes kamľa te dochudel o poľiticko cieľos kaj te aven o Roma savorenca jekhetane le gadženca.

Bešinde andal Taboris pes rozgejle pale Kaša, romane famiľija so ďivenas pro gav odgejle pro Čechi. O družobna okresi len mušinde te lel. Buterval pes ačhiľa kaj pes o gadže burinenas.

Oda kaj O Roma gejle te ďivel avrether ehas predal zakoni lengero kamlo, aľe na has oda avka. Romane famiľija pre choľi ehas odkerde pestar, mušinde te džal het, našči pes zgele peskrenca u našči gejle te džal pale. Oda has kamplo predal asimilačno programos, saveha o štatos kamokeri šigitenelas le Romenge.

E smernica so vakerelas pale rozthoviben, kamelas sigeder te ľikvidinel o romane tabora pro thana kaj phirkeren but turisti.

Pro protipravno the na lačho rozthoviben sikhavenas he o zathode pal Charta 77. „Sar agorutno dikhel e politicko soraľipen oda kaj o Roma te dživen le majoritaha jekhetane u auka te dokerel kaj te na avel imar ňisavo romipen. Jekh so kamelas o jekhetaňibnakero zoraľipen ehas oda kaj o Roma te našaven peskero romipen,“ avri den andro dokumentos.

Pro na kamlo rozgeľipen e socijalisticko upruňiben diňa but love, he te ehas anglal džanlo kaj oda na anela ňisovi chasna. Avri gele olestar ča rozmarde fimiľiji, bare rušibena maškar gadže the Roma. Pokijader pal oda sar na vigeľa e asimilacia, ačhiľa kulturno-socialno integracia. O štatos čalaďa le Romenge odgeľipen pro Čechi, aľe oda kaj te na dživen o Roma pre jekh than, kerelas dureder predal oda sa. Dureder ačhiľa kamlo te ľikvidinel o romane tabora.

E Kaša – koncentracija upral rozgeľipen

E Kaša foros le but Romenca, ehas igen špecificko. Poľitika le rozgeľipnaha adaj ňisar na funginelas. E majorita pre romano rezgeľipen na pristojinelas u romane tabora andre save avenas furt neve manuša na našľile.

Sar avriphenel o džanlo SAV Ondrej Ficeri, imar andro berš 1975 o thanutna poľiticka eľiti avle pro da kaj e poľitika le rozgeľipenha anďa Kašate jekhetano dživipen maškar Roma the majorita baro entnicko konfliktos. O foros vašoda priterďila ko radikalno krokos.

O poľitiki palo foros peske kaj kerena aver sar has rozgeľipen u kherengero problemos rozginena kaj te aven savore pro jekh than. Mek oda te avel oda than agor forostar, andre segregimen lokaľita. Adaj varekaj pes chudľa te irinel vakeriben pal Luňik IX.

ABC Myslava, o sidliskos predal Roma

O nav Luňik IX. pes mek akor avka na chasňarelas. Le projektovo bučakero nav, savo ačhiľa zathodo predal jekhbareder romano blokos andre Čechoslavakija, pes vičinelas ABC Myslava bešutno grupa predal romane manuša. Lačhi lokaľita pro budišagos predal romano than ačhiľa cikňi romano taboris paše cikno foros Myslava. Palo panč berš adaj avle te bešel perše bešutne pal adaďiveskero Luňik IX.

O foros imar andro projektovo nav na garuvelas so kamelas avri te kerel, chasňarelas he nav „experiment“. Plaňimen romano bešutno kotor sas avri te vikerel romengero bešiben predal „na lačhe“ Roma mek buter andal Taboris.

Andro nevo bešutňo kotor sas te avel familijakere khera, so kerenas buťi pre lende lengere neve bešutne. Andal buter duvodi, jekhbuter andal lovengere vaš khera avri thode o bloki. O kherengero ranchungus pes buterval hazdenas, savore pes avri thode 520 khera predal 2080 bešinde.

1975: Luňik IX, sidľiskos predal o Roma – na domuklo; 1976: O sidľiskos bio špecijalno zameros

Anglal Karačoňa andro berš 1975 chudľa nevo romano sidľiskos nav Luňik IX. He te kašakeri poľitiki džanenas kaj keren na lačhes predal „romaňi poľitika“, so has vaš rozgeľipen, jon pačanas kaj prekal špecificko situácia savi ehas andro foros o štatos experimantalno projektos romengero blokos priačhola. O ačhavibnaskero the technicko ministerstvos la ABC Myslava odčhiďa.

Kašakere poľitika reaginde igen sig pro odčhido pale phenďipen. Andro projektos dine but love the but ideos, u vašoda les mukle avka,ča čalade leskero špecijalno „romano ačhaľipen“. Akorestar sas o Luňik IX plaňimen sar aver bloki bio romano ačhaľipen, avka sar savore aver andre Kaša.

Perše bešinde pes andro foreskere poťimen khera pricirdle andro 1978 berš. Le avri thode kherendar sas predal romane faimiliji avri thode 220, pro Luňikos IX avenas buter adal osada Tabor. Bio khera predal poťimen ehas pro sidľiskos mek zdohandľiva the družstevna khera. Lengero prithoviben ehas buterval živelno, andro jekh blokos dživenas o romane integrimen famiľija le ajsenca famiľijenca so dživenas aver dživipnaha, buterval andre cikne the čhore kherora.

Prše bešinde pro Luňik IX

Andro berš 1980 pes pro Luňik IX precirdľa he terňi romaňi famiľija le Ladislava Šaňa duje čhavenca. O foros lenge diňa štaresobakero poťimen kher. O čhavo Marcel, adaďiveskero trivaldupľimen čhibalo andal odi foreskero kotor, sas leske akor duj berš.

„Pro Luňikos IX dživav calo dživipen. Miro čhavorengero ideos has bachtalo. Na bisterďom sar phirahas amen te sankinel the te ľižinel upral veš. Ľinaj amari partia sovahas andro stani,“ leperel o Marcel Šaňa pre peskero terňipen. Paš leste terďol o Roman Berko, terenno buťakero, so leho avri bariľa.

Andro berš 1985, panč berš palo oda so avri thode o sidľiskos, phuterde pro Luňikos IX bazutňi sikhaďi. Phirelas odoj igen but čhave u vašoda, mušinde te sikhavel pro duj smeni.

O manuša so bešenas pro Luňik IX buter sar tranda berš vakeren, hoj pro sidľskos so has avri thodo ďivenas buter gadžikane famiľiji, savore džanenas pheha avri de vidžal, no rakle pes he ajse so lenge o Roma vadzinenas. E situacija pes beršenca kerelas goreder.

Pro sidľiskos pes cirdenas but neve Roma, so dživenas igen čores. Ačholas pes oda kaj o foros diňa čore famiľijenge štarsobakero kher, pro savo len imar anglal na has love.

„Lengero ďivipen pes ačhiľa aver, pro sidľiskos aľe na rakhle ňisavo zaačhiben, hoj oda te ľikeren avri. O foros len precirdľa pro Luňik IX the paľis avka savoro mukľa bio merkišagos, na has ňisave pravidli pre oda kaj oda te džal avka sar kampľa,“ vakerel o čhibalo Šaňa. Pro calo obvodos Kaša II merkinenas ča duj socialnobučakere manuša.

Archivna dokumenti vakeren, hoj o foros kamelas le ramane bešutnenca pal Luňik IX te kerel buťi. Andro plani sas kaj pro sidľiskos kamle te avel o uradi, sikľuvne, kulturne he športova avri kerďipena, save šaj šigitinenas le Romenge feder te ďivel. O foros kampľa andro avri te ľikeriben te kerel le čhavenca the le terneca.

Nič olestar pes na ačhiľa. U pro sidľiskos maškar o džene pes kerelas na lačhipen. O Luňik IX chudľa te avel interesantno predal mediji, avka pes o gadže mukle andro Roma, kaj na džanen te ďivel the keren bordeľis.

Andro berš 1985 pes dochodľa o foros te kerel kaj čhiďa tele calo romaňi osada Tabor. Adaďives odoj terďol o blokos u anglal leste terďol e Steel Arena. Palo trin berš pokiader ďivenas pro Luňik IX 2466 bešinde u Rama sas buter sar 60 percentos.

1995: Le geteskero angluno agor

„Eňadešte berša sas predal ada sidľiskos igen pharo. Savoro pes phujisaľiľa andro berš 1995,“ vakerel pal e situácia pro Luňik IX o Marcel Šaňa, savi has berš beršestar goreder. Dživipen maškar Roma the gadže has igen phuj u vašoda pes o foros chudľa andro da.

Kana pro jaros andro berš 1995 Kašate o foreskere bičhade priačihle pal radikalno Koncepcia pal o bešiben predal ole so na počinenen, hine biokherengre the predal na lačhe themutne, e bacht pale Luňik IX has phanlo. He te e koncepcija na vakerelas ča pal o Roma, ale „pal bimanúšne themutne“, olestar geľa avri kaj o foros kamelas avri te cirdel andal Luňik IX gaďikane famiľija.

Varesave hlasi andre diskusia sikhavenas pro rizika kaj pes avri kerela kašakero geto, no ňiko len na šunelas. Sar phenel o historikos Ondrej Ficeri, la koncepcijaha suhlasinelas he akorutno primatoris Rudol Schuster.

Chudľa pes te kerel baro precirdľipen. Le gadžen precirdľa o foros andre khere pre aver bloki u andro khere andal save odgejle o gadže pes precirdle o čore romane famiľija, save na has integrimen, bipočinde the famiľiji so len na has poťibnakere phandľipena. O Luňik IX sas ačhado te ďivel bio ňisavo zaačhiben korkoro peskere problemenca.

Ole so šaj the kamenas, odcirdle pes u Luňik IX ačhiľa sar romano geto, kaj has but dokeriben, bare maribena, bibučakeriben, tele čhivenas o khera andro bloky u bare pačabena.

O Marcel Šaňa pes akor avrisikhaďa sar automechanikos, pokiader kerelas buťi andre vychodoslovenska žalezarňa. Pašoda le peskera romňaha avrisikhade e socijalno buťi, vašoda kaj šaj šigitinenas peskera komuňitake. Andro berš 2014 les o bešutne peršovar avri kindle sar čhibales predal Luňik IX.

O sidľisko le račakere lampenca the bija kopi odpados

O sidľiskos preiľa maj le štrťmiľijonoha ašagoha, odpojimen andal eľektrika, bijo plinos the taťi paňi. Pitno paňi mukenas predal bešutne andro ďives pre hodzina he jepaš. Te na faďinen jevende, thode avri andro khera o bovora u o thuv lendar meľarďa o bloki. O odpados sas ži dujto štokos. Efta berš pro sidliskos nahas udud, raťi pre raťate ehas odoj baro šišitňiben. Savore denas le Luňikostar IX o vasta het.

Adaďives, pal ochto berš, pro Luňikos IX nane bipočipnaskere bešinde the jekhperšo vakeriben hin pal e žeľeno zoni. O Inštitutos prekal ekonomicka the socijálna formi INEKO dikhel o finančno sasťipen pro sidliskos predal berš 2021 sar lačho. Vaš o foreskero rozvojis o čhibalo chudľa la organizacijatar Roma Spirit o bečaľipen the Vrasos andal šišitňiben.

„Sar peršo rozlabarďom o Luňik IX,“ vakerel o Šaňa pal avrethibena kana andro berš 2014 dochudľa e funkcija. Paľis avle o splatkova kalendara kaj pes te počinen avri o došagos, kaj o forutno than šaj lel avri o eurofondi. Pal oda sar pes peršovar stabiľinďa e situácija, delas pes te gondoľinel pal sidlisko rozvojis.

Jekhbaredes problemos has o bordeľis, savo pes kerďa anglal bloki. Šaj paľikeras vaš kamerovo sistemos andre uca kaj adaďives odoj imar nane. O foroskere šingune le video zaznamenca avri prinďarde le dženen so kerenas o bordeľis. Adaďives imar o kameri vniminen o džene prevencija.

O Inteľigentna technoligiji šigitinen he pašo elektricko the paňakero adkidľipen. O bešibne peske anglal namaren o čipova karti u predal realno odkidľipen pes pal e karta crdel o kreditos. Foreskero pľacos avka zakerďa na legalna odkidľipena, bare pačabena he odphandľipen andal paňi the eľektrika he predal ole so riadnones počinenas.

O sistemos hin zakerdo andro bloki, jon hine lengere. O anglune džene pal o Luňik IX imar čirla kamen te odcinel o bloki le forostar, bo kavka bi oda sistemos šaj chasňarelas he avrer famiľii.

Na čačipnakere vakeribena, so pes len sar čačipen: sidľisko sar vzoros andro veša-paňakero šukariben

He te pro Luňikos IX na avle te dikhel but džene, nane hebaj buter ajso avrithoviben so bi pal leste na džanlas ajci na čačipnakero. O kašakere bešutne ľikeren andre goďi sar sas mek o Luňik IX moderno maj luxusno kašakero sidliskos, pro šukar paňa-vešeskro pľacos.

Sar vakerel o džanlo Ondrej Ficeri, hin oda na čačipen. O sidliskos imar anglunestar dičholas buter sar romano geto. O perše problemi la kvalitaha pes sikhade pale kolaudacija. Andal panelova khera avri perenas o blaki. Palo oda sar pes pricirdle perše bešutne nahas pro Luňikos IX – avka sar has akor pre aver kašakere sidliski – vajsavo bazutňo občansko avrikerďipen.

He oda kaj o Luňik IX has thodo andro najšukareder paňa-vešakero than hin na lačho vakeriben. He te pre jekh sera hine o veša, buter avri dikli has e foreskeri skladka. O archivna materjali vakeren kaj o uradi la dine avri te budinel pal na calo berš, so pes schvaľinďa akorutno kherutno romano pľacos ABC Myslava.

E kašakeri skladka funginelas pašo Luňik IX buter sar 20 berš, paľis he pre varesavo časos bariľa. „Oda sa ča 500 metri Luňikostar IX, he te o kašakere zaačhade andal Technicka službi le projektantenca oda na zaačhade,“ vakerel andro peskero viskumos o historikos Ondrej Ficeri.

Na čačipnakero vakeriben pal ABC koncepcija Luňikos IX

E skladka sas avrithoďi avka, kaj te na dičhol andal foros, ale o bešutne Luňikostar IX pre late dikhenas sako ďives. O odpados sas pes crdelas 15 metri upre, andal skladka avelas baro khandipen the but thuva. „Sar samas čhave bavinahas amen odoj the dikhahas pro bare mašiny so odoj kerenas. Rado odoj phirahas,“ vakerel pal oda sar ehas čhavoro pro Luňikos IX o terenno bučakero Roman Berko.

Pal e skladka pro Luňik IX inrinelas he e socijologička Miriam Kanioková andre peskeri pubľikacija Pal šov berš, imar lakero nav vakerel pal oda kaj o dživipen le manušen andal marginalizovana romane komuniti hin charneder sar le manušen andal majorita.

E Kaniakovo andre publikacia vakerel, kaj e skladka paše Luňik IX hin jekhbareder pro Slovensko. Pro than 17 hektara hine thode 2,5 miliona toni odpados u varekana has odoj he bibachtalo odpados. Andro berš 1997 la pro jepašeskero phandle andre the pal dešuštar berš pregľa rekultivciaha. Jekhbareder he te na funkčno skladka odoj terďol the o bešinde dureder dikhnen pre late sako ďives.

Čačipnaskero jekhbareder urbaňiko legenda hin oda kaj o Luňik IX hin mišlimen koncepcia ABC. E koncepcia vakerel hoj o Luňik IX has predal savore sidliski, kaj ehas te dživel jekhetane romane the gaďikane famiľiji. Crdlo nav ABC odkazinel pro perša ľiteri la armada, poriadkos the Ramen.

O irošis andre publikacija pal historia Luňik IX Ondrej Ficeri kidľa upre buter pačanľipena pal o da kaj oda nane čačipen. O nava Armada – Poriadkos – Roma na ľikerlas he o jekhetano projektovo autoris Milan Motýľ sar čačikane.

O Mašľičkovo

Pašo prephiripen palo Luňik IX šaj maškar bloki dikhen čuče thana. Beršestar 2008 sas predal phuj statika čhide tele deš bloki. Sako kher hin kamlo, vašoda foroskro kotor andro berš 2020 kamelas kaj pes te na čhivel ostatno blokos tele, aľe rekonštrukcija bi molas buter sar nevo blokos.

Kaj odgejle o bešutne andal na ľačhe bloki? „But famiľiji precirdle pes andre aver štati, chudle odoj te ďivel the hine pro than. Le buter dženenca amen kontakninas, hin len odoj feder ďivipen. Arakhle peske buťi the ďiven paťivales,“ vakerel o terenno buťakero Roman Berko.

Manuša so ačhile, kerde avri pašo Luňik IX na legalno taboris Mašličkovos. Nav chudľa pal peršo famiľija so odoj aviľa te bešel.

Andal efta berš pes pro Luňik IX thoďa nevo blokos, savi avrendar „labarel“. „Upre thoďam neve pravidli. Kadaj šaj avle te bešel o famiľiji, so len na has andro foros vaj foreskoro than ňisavo ašagos the jekhes dženes andal famiľija musaj te avel stabilno buťi. Le famiľijenca dži akana keras, avrisikhade asistenta lenge šigitinen te ľikerel peske o dživipen. Pal khera bajinen,“ avriphenel o čhibalo Marcel Šaňa.

Andre čuča khera pal ole famiľiji avle te bešel na lačhe bešutne u andre lengere avile hinke famiľija andal Mašľičkovos. Ajso sistemos pes uchudľa pro Luňik IX.

Te na avľahas e pandemia, hin pačabno kaj pro than kaj terďonas tele čhide bloki, terďonas bi adaďives neve bloki. Le foroskero pľacos has avri kerdo projektos predal 48 neve bloki, aľe o covid oda zaačhiľa. Pokiader o materijalos pro budišagos kučiľa, vašoda o angluňipen kerel pro projektovo aktualizacija. Kamplo hin kaj andro budišagos pes musaj te thoven romane bešutne.

Le bešibnaha pro Luňik IX but berša šigitinel e organizacija ETP. Pro agor baro čučo than terďol nevo pavlačovo kher – o komunitno kher. Paš leste pes thovel na baro kher, savo peske le projektoha ETP Budinas ufnosťa korkore budinel e famiľija andal Luňikos IX.

Čhavoripen pro Luňik IX hin na lačho sikhaviben

Jekh interesno pro Luňik IX hin sukromno dajakeri sikhaďi. Hin oda kaj odoj phiren čhave andal jekhčore famiľiji – ole so ďiven pro Mašľičkovo.

Pro Luňikos IX šaj phirenas o čhave he pre bazutňi sikhaďi, savi hin jekhbareder bazutňi sikhaďi Kašate. O Marcel Šaňa peske na leperel, kaj bi varekana odoj phirenas gadžikane čhave. Na has oda avka pro Luňikos IX he te adaj sas buter gadže.

But čhave pale Bazutňi sikhaďi agorinel le sikľuvibnaha, ča varesave džan pre maškarutňi odborno technicko sikhaďi, sava hin pro Luňikos elokovano buťakeriben. Ča igen čuna čhave džan varekaj avri te sikľol.

„Avribarile adaj maškar o Roma. Daran, na džanen so len užarel avrether, nekbuter daran sar pre lende aver dikhena. Sar bešen calo ďivipen pro Luňik IX san najgoreder,“ vakerel terenno buťakero Roman Berko the gondoľinel pre peskere sikľuvne berša pro sidliskos.

„Sas ľikerdo hoj o Roma džanas te sikhľol murariske vaj maľariske, pal aver pes but na gondoľinelas. Le čhaven andre sikhaďi na motivinenas o sikľarde aňi khere lengere daja kaj te džan dureder te sikľol. Miro dad kamelas predal ma the miro phral buter, u avka avrisikhaďam pes pre strojňicko sikhaďi.“

Bazutňi sikhaďi pro Luňik IX funginelas maj 30 berš kaj has sar direktorka e Viera Šottorová. Pal oda so andro berš 2019 odgejľa Kašakero Korzaris informinďa anglunes kontroloris, savo avri anďa bari korupcija maškar buťakere.

Buter sikľarde avri phende pal problemi nadre sikhaďi. Jekh vakerelas pal šikana the na paťivalo poťiňiben. Varekanutňi riaditeľka na kamelas pes kio da te vijadrinel.

O foros pale kontrola diňa podnetos pre prokuratura. E krajsko prokuratura Kašate predal Romano forum diňa avri, kaj andro februaris 2020 diňa o višetrovateľis tresno stihanie vašo na doľikeriben te kerel le le avrether majektkoha. Nasas ňiko obviňimen u andro oktobros 2022 sas procesos agorimen. Na ďalas pal trestno činos aňi prestupkos.

„E situácia vniminahas, dikhas kaj čepo sikhade džanas dureder pro maškarutne sikhaďa. E sikhaďi hiňi foreskri, vašoda amen nič kerahas. Vakerahas le ternenca so agorinenas o sikhaviben pre bazitňi sikhaďi le dadenca, dovakerahas lenge kaj te džan dureder te sikľol. Adaďives hin amen perše maturanta. Pre bazutňi sikhaďi pes čalade o ľegi, hin nevo riaditeľis u andro sektebros aviľa peršo romaňi sikľarďi e Stanislava Dotková,“ vakerel čhibalo pal Luňik IX o Marcel Šaňa.

Na but palal andro vakeriben predal Romano forum e Dotkovo phenďa kaj he te hiňi korkori romaňi sikľarďi maškar 45 gaďikano kolektivos, le romanen čhaven dikhen rado but gaďikane kolegi. „Le čhavenge na džal pal oda, hoj san Romaňi, Aziatka vaj kaľi,“ vakerel e Dotkova u dodel, manuš peske te arakhel drom ke lende sar pes lenca ľikerel.

Prephirkeriben palo Luňik

Pašo prephirkeriben palo Luňik IX le čhibales Šaňas the terenones bučakeres le Berkis den paťiv. Priačhon paše khangeri Upredžidones deles, so spravinen o selezianňi.

Sar duj berš palal aviľa o papežis František, pro agor peskera navšteva geľa andre khangeri- varekana sas čučo – khangeri, chudľa pes agora lavicatar the chudľa pes te modľinel. E khangeri hin varekana sar komunitne cetrum, he teštoskero kher, kurko pre svato omša pes romanes modlinel amaro dad.

Na dur hin čhavorengero doktoris, hino adaj sar pes thoďa avri o Luňik IX. Aviľa adaj mek sar terno doktoris. „Phirahas ke leste amen, amare čhave u akana amare vniki,“ vakerel čhibalo. Aver doktoris len pro Luňikos IX nane, no o plani predal nevo zdravotno strediskos imar hine thode avri.

Maj chudel te bašavel romano bašaviben. Andre sala kaj pes keren o bijava the oslavi, bašavel romaňi kapela Terne Chave (Mladí ľudia). Sar lendar phučav hoj študinen o bašaviben, sikhaven pre jekh so pes sikľol pro konzervatorium pre gitara. „Amare čhaven hin oda andro rat he bio sikľuviben,“ jasal o Roman Berko, „no te kamel te bašavel profesionalnes, musaj te sikľon avri.“

O sochi le super gerojenca the šel metrovo upralirišagos

Le sidliskoha amen rozgeľas andro čhavorengero parkos pašo sochi super geroja. Sar phenel e historička Klara Kohoutova andre publikacija Luňik IX: phandle goďakere thana, andre 60. berša o sochi the plastiki hine avrithode pal foreskere thana the sidliski. Sas oda vaš štarpercentovo zakonos, pal savo pes štar percenti rozpočtostar musaj pre jekh štatno budišagos avri te kerel artikano avrikerďipen.

Avka dochudenas o artikane artefakti, o savore kašakere sidliska, ča o sidliskos Luňik IX pes doužarďa na ča avka čirla. Idea avri te kerel socha he predal ada sidľiskos aviľa andro berš 2018 pro čhavorengero worschopos, sovo kerelas e organizacija ETP hekhetane le umelcoha Otaha Hudecoha. „O čhave palo Luňik IX“ navrhňinde buter jekhetane sochi so bi dičhonas sar geroja, no paľis pes o sochi kerde pal ole čhave – pal e Monika, e Kristinka, o Rišo the Lacko. Duj lendar odgejle te ďivel andro aver štati.

Hin lačho pro Luňik IX te dikhel mek jek avrikerďipen. Hin lestar o fotografiji, aľe pro jakha les šaj dikhel o manuš pal o eroplanos, dronos, abo te na darala te vidžal pro dachos varesavo blokos. Hin oda bišemetrengro irišagos pro dachi štarengere blokenge. Šaj oda dikhen he predal apľikacija Google Earth.

E inštalacija pal odkazos Ko kamel le ruvenca te ďivel, musaj le ruvenca te vijinel avrikeďa o ukrajinsko autoris Sacha Kurmaz. „Kerďam avri o kerďipen so la phuvatar na dičhol, bo o džene pal o Luňikos IX na kamen kaj te phiren odoj phučkerde džene. Kamas kaj pes te vakerl pal oda kaj savere džene sam jekh, pal achaľuvipen the tolerancija“, irinde o džene andal komunita Street Art Communication pro socialna sieťi.

He te predal o bešutne pal Luňik IX nane kamplo phiriben palo o sidľiskos o džene odoj phirkeren te dikhel. Predal prephirkeňiben pal e Kaša adaj but manušen anel he prindžardo themutno sprjevodcov o Milan Kolcun.

Našli ste v článku chybu? Napíšte nám na [email protected]