Slovenskú verziu nájdete tu.

Beršestar 2013 lekhavel Romengeri kultura Slovakijate, anglunes irinelas pedal nevipena Romano ľil the prethovelas andre romane vatri. „Varekana mange kampel o smiripen, savo odoj sas – hoj avri šunďolas e muzika the čhave, chocko chockaha hangosnones vakerel the asal. Amen so sam serate le romane vatrendar ľikeras avka but važnones the savoro amenge namištes,“ phenel e Erika Godlová.

Leperel peske, hoj o Roma čirla resenas andro mediji čino thana the buterutnones o žurnalisti lekhavenas pal lende bijo lende. Oda pes tel late čerinďa. „Hin man šuňiben, hoj le Romenge pes dochudel buter aštipena the hin len bareder than pes te presikhavel.“

Andro rozhlasis avriachaľarel so la bachťarel andre romaňi čhib, soske čirla na kamelas te džal andre romaňi vatra the so savoro andre peste pherďarel o goďikano fondos, savo savo rodkerel la kultura vaš slovakijakere Romen the Romňijen.

Oka berš sanas avrithoďi pedal ťiminate Roma Spirit vaš but baro mandaipnaskero sthoviben pedal duraripneste the ľikeribneste vaš romaňi kulturate perdal romaňi čhibate. Sar tumen resľan ke romaňi čhib?

Me som Romňi the ke amende khere pes vakerelas romanes, ča o dad la daha man le phraleha na sikhavenas romanes. Amenca vakerenas slovačiknes. E čhib sem amen šunahas the sikhľiľam lake te achaľol. Čaladunones zachudňom la romaňi čhib te chasňarel dži kana somas bari, paľikerdones le manušenge vatrendar, kaj pes zachudňa miro prethovišagos.

Choča andre škola tumen na sas pharipen la slovačiko čhibaha.

Na, averipnestar le but Romendar amen avľam školate imar avka, hoj džanahas slovačikones. Uľiľom beršeste 1973, kana sas bari normalizacija, kana sas baro ispidňipen pre oda, aj o cikňibena džanen mištes slovačikanes.

Agoreste tumen rozginďan te sikhľol o čhiba.

Avľom andre Filozofikaňi fakulta vaš Perješiskeri univerzita pro odboris sikhaviben pedal slovakijakeri the angľikaňi čhib the literatura. Pal štare beršende mukhľom o sikhaďipen, aľe šoha na preačhiľom man te zachudel le čhibenca, praktikanes the teoretikanes. Bizo, sikhľuvavas romaňi čhib the lakere dijalekti.

So pre late tumen avka interesinďa?

Interesinel man ča oda, hoj amen džanas maškar peste te dovakerel sar korkoreskeri grupa, mamuj oleste, hoj samas šelberša rozčhide perdal calo lumate, jepašarenas amen veša, themutne agora, bare paňa. Bazutne lava andre čhib ča ačhile the na našade.

E romaňi čhib šunel pro elšino šunďipen zorales the paš ča ajso vakeriben, aľe kana la šunena andro giľutne, hino but šukarehangosiko. E romaňi čhib hiňi but pherďarďi, vaš efta paden amen hin dži ochto.

Baro interesos hin the oda, hoj hin amen o lav pedal manušeste vaš džuvľikano the muršikano uľilo. O manuš pes phenel manuš, aľe the manušňi, the vareso ajso sar „manušikaňi džuvľi“. Aver priklados: e romaňi čhib prindžarel ča trine kolora – parno, kalo the lolo. Andal ala trin kolorendar džanas te sthovel the savore aver kolora.

Pal školate tumen buťarenas andre redakcija vaš bijofiginde romane nevipnende Romano nevo ľil, kaj tumen kerenas la romaňi čhibaha le lekhaďi formaha. Savo oda sas?

Elšines vaš 90. beršendar zachudňom pal školate te phirkerel andre redakcija Romano nevo ľil. Buťarelas odoj miri daj, savi prethovelas buter sar jepaš prethovibena. Akor sas moderna the o kompjutri the jekhetanes lenca the tekstoskero programos T602. Kana kamenas te jel sphandle la redakcijaha, sas kampaľišagutno pes sikhľol oleha te buťarel. Kana miri daj na dochudkerelas te kerel, diňa mange varesave teksti the me man paš oleste sikhľuvavas te zachudel o programos T602, the te buťarel la romaňi čhibaha avka lekhadones.

Sikhľiľom te prikerkerel o lava, te lekhavel, so chibaľinelas, te prikerel e gramatika the but aver. Sas amen bari bacht, hoj akor mek buťarelas the e Milena Hübschmannová (but vasňi čechiko romistikaňi, redakcijakero lav). Kana pes andre redakcija rakinelas, sar pes vareso lačhes phenel romanes the polokes dži maškar amende „murdarahas“, e redaktorka Danka Šilanová phenďa: „Vičinaha la Milenake!“. Akor lake vičinďam the kana amenge e Milena phenďa, hoj oda vareso hin avka the na avresar, imar ňiko ňič na phenďa. (Asaben)

Tumen arakhľan paľikerdones oleste the pedal tumende naprindžarďi sera vaš romaňi čhibate?

Andre miro mejloskero than akor phirenas dešutne nevipena andal lumatar, so čalavenas le Romenca. Oda mange phirelas mange nevipneskero servisos romano ľiloro, savo ľigenelas Valerij Novoselsky. Kidela agenturakere nevipena andal calo luma, sthovelas the anglunes len peskereskere the buchľarelas dureder.

E Danka Šilanová mange phenďa, hoj mange sthovena andro novinki sajekvachtuno lakhaviben, kaj buchľarava nevipena pal oda, so pes ačhiľa. Akor zachudňom te kerel vareso, so mek andre Slovakija ňiko na kerelas – romano hiros, savo sas charno the pherďardo le nevipnenca. E romaňi čhib akor džalas sigeder sar publicisťiko dromeha. Sthovelas pes e poezija vaj proza, aľe nevipnaskere štiloha ňiko na lekhavelas, vašoda hoj na džanelas sar. Akor oleha me zachudňom te kerel.

Dodžanľom man, sar pes del te bonďarel vortano laveskero prethovibneste the probaľinavas avresave laveskerekeribnarde ačhibena pedal sthovibneste vaš neve laven, aj te o teksti hine achaľibnarde pedal so jekhbuter niposte. Butervar avľom andral romano laveskero bazutňipen, aľe dothoďom ke leste slovakijakere dothovibena the anglalthovibena. Avka man „bavinavas“ daskeci berša. Paťav oleste, hoj bachtales.

Tumen leperenas, hoj akor pes lekhavelas but poezija the proza. Irinenas andre nevipena the manuša avral redakcijatar?

Bizo. Lekhavenas o Roma, gadže, manuša vatrendar, džuvľija the murša andal avresave Slovakijakere šingendar. Sas but peskereskero keriben the pedal Romende hin jekhmisureder te lekhavel o giľa. Aľe jekhšukareder giľa lekhavenas o bertenošika džene, o manuša andal e bertenatar the amenge len jekhbuteder bičhavenas. Našťi savoro thovas andro nevipena. Hin oda adaďives kijathodes le čirlatuňipneha avresar?

Akor sas čineder žurnalistika the buter peskereskere keribneha, adaďives oda hin visardones. Čirla resle but čino Roma o aštipen te vakerel vaš peste vaj sas mangle pedal vakeribneste. Kana pal lende o žurnalisti lekhavenas, akor buterutnones bijo lende. Andr´oda dikhav čalaviben. Hin man šuňiben, hoj le Romenge pes adaďives dochudel buter aštipena the hin len bareder buchľaripen te presikhavel pes. 

Tel mande oleste but šegitinďa o Roman Čonka (šeralo redaktoris Romano ľil, redakcijakero lav), savo predenašľa calo Slovakijatar, kerďa šelutne vakeribena the irinďa šelutne privakeribna. The o Igor Dužda, savo buťarelas sar elšino redaktoris vaš rozhlasiko buchľaripen the kerelas reportaži vortanes avral, kaj šaj sas te šunel le Romen.

But baro ačhiben sas, kana ačhiľa Romaňi kikidňipnaskeri agentura Kašate. Lakere nevipena, avka the sar nevipena andre amare novinki, sas dojekhvar duječhibakere, vašoda hoj na savore Roma džanen slovačikones vaj romanes.

Pre soste tumen chuden sar pal chaňigate vaš cikňibnaskeri žurnalistika akanutňibneste?

Kana sar ala veci sthovav korkori, butervar vičinav vortanes pro than, kaj hino ačhiben the phučav man odoj. Kana ačhiľom sar rozhlasiskeri redaktorka, thovavas man te predžal savore nevipnaskere agenturendar, aľe akanutnones pes imar oda na del. Kana bi pes o manuš ke daresoste dochudelas, o hiros bi pes trinvar čerinelas the avle bi dešutne aver. Hin man šuňiben, hoj e pandemija but šegitinďa ole siďardoneste – o manuša sikhľile te bešel the te lekhavel.

Agorutne pandž-šov berša hine pedal mande sar nevipneskero bararipen o socijalika buchľaribena. Chibaľinel amenge bareder kikidňipneskeri agentura, sar sas varekana Roma Press Agency, o slovakijakere kikidňipneskere agenturi le Romen na zadikhen avka sar kampel.

Hin amen Slovakijate iľindo avristhodo kher vaš romaňi literatura, sar hino čechiko KHER, so pes prethovel romanes sar kher?

Dži akana amen nane ňič iľindones, aľe o avristhoďipnardo bi majinelas pal beršende le Čechendar te džal dureder the andre Slovakija. Dikhaha.

O publikaciji andre romaňi čhib ke amende dela avri o sphandľipen Jekhetane-Spolu, savo diňa avri ko priklados o genďa le Elena Lacková či Braňo Oláh, vaj the Romano literaťiko klubos ROLIK. Oda pes sem zathovel siďarutones pedal zborňikende the keribneste le terne artisten. Den avri jekh genďi beršeste, the odi džal avri le peskere produkcijatar.

Genďengero avrideňipneste hin peskere pravidli. Kampel, aj odoj avel o editoris, korektoris, recenzentos, the but aver profesiji, save le averipneste amendar andro Čechi hin. Vašoda paťav, hoj o KHER čačes hoj avela the andre Slovakija.

Ča lekhavibneste, tumen andre romaňi čhib the prethovkerenas. Sar pen ke oleste dochudňan?

Pal Kovľi revolucijate penge but manuša Slovakijate avriachaľarde o biphandľipen the avka, hoj šaj pre Romen the ľivinkeren, sar pen lenge zakamela the ľigenenas pen le ideologijenca andal aver lumakero maribnestar. Sas paľis vašoda but maribena the murdaripena.

Polokes pes zachudňa te bararel themutňi socijeta the sthovkerenas pen inštituciji sar Nadácia otvorenej spoločnosti, paľikerdones savenge pes zachudňa te rozginel the phageripen vaš manušikane čačaľipena. Akor andre Slovakija avľa o pravňikos andal USA, so kamelas te džal andre romane vatri, kaj ačhile ola leperde daravutne ačhibena the kampelas leske prethovibnardo.

O murša redakcijatar man vičinde, vašoda hoj džanavas anglikanes, the zachudňom te prethovkerel vatrende. Oda sas but baro vacht, vašoda hoj amen zachudne te zadikhel o manuša Zapadostar. Kamenas te dikhel, sar dičhol oda priklados le „zamatoskero phago solach“ the oda, či oda sas čačikanes kovlo.

Prethovkeravas pedal žurnalisten, šingunen, atašen the diplomaten. Interesinenas pen pal Romengeri situacijate pre vichodoskeri Slovakija the me phiravas lenca pre dojekh sera. Paľis nasigeder kana avľam andre Europakere unija phiravas the le manušenca andal Europakero parlamentostar the Komisijendar.

Sas tumen andal aviben andro vatri bidžaňibena?

The keci! Na bariľom avri le Romenca vatrate, aľe Perješiste maškar gadžende. Anglal oleste sar prethovkeravas pedal maškarthemutnonen, šoha na somas vatrate.

Kana avľa o deňipen le filmarendar the dokumentaristendar andal Amerikatar, sas man 19 berša. Sig les iľom the geľam Jarovňicende. Kana avľam andre vatra, visaľiľom man le lavenca, hoj oda na kamav te kerel the kamav te džal khere. But man daradňom.

Savore man akor mangenas, mi lenca ačhuvav, bo bijo mande pen na dovakerena. Čačikaňarde man dži buter love vaš oda – akor somas čori sikhľuvňi the o love mange lačhes perde pre chasna. Visardones phenav, hoj oda sas jekhfeder, so pes mange ačhiľa, vašoda hoj andre vatra arakhľom but lačhe veci.

So oleha gindinen?

Adaďives oda imar avka nane, aľe akor mek čoripen andro vatri na sas ajso zamukhlo. Akorutne manuša bi denas le manušeske oda agorutno. Chocso bi pes mange odoj ačholas, ňiko bi pes mange na visarelas anglal dumeha.

Phenel pes, hoj romaňi socijeta hiňi dadeskeres thoďi, aľe nane oda avka. Hiňi sigeder sar dakeres thoďi, jekhbareder zaterďipen hin la jekhphureder džuvľijate – sar phenela joj, avka ela. Kana tumen mukhela ke peste jekhphureder džuvľi, akor savore tumen paľikerena.

Le manušen vatrendar sas khere but žužes, aj ča avri avka na sas. Pre avruneste bi majinenas te prikerel, oda uznajinav. (Asaben) Averipen maškar lende the amende sas but baro, andre vatri hin čineder siďaripen, buter smiripen the but pherasipen.

Ačhiľa tumenge pre goďate prekal ala našťeven varesavi korkoreskeri sikra?

Ľikerav goďate jekh sikra Rudňanendar, kaj sar tereňiko socijaliko buťarduňi kerel e Kveta Berkyová, savi resľa vaš peskeri buťi e ťimin the raňatar prezidentkatar. Rudňanende dživelas the lakeri daj, but goďaver manušňi, savi dojekhvar džanelas, so te kerel. Pal late oda preiľa the e Kveta. Me but rado odoj pal lende phirkeravas, kaj ča oda hiňi jekh andal jekhčoreder vatrendar Slovakijate.

Jekh ďives amen sas ajso čalaviben le odoj zabešle džuvľijenca the kana agorisarďam, bešľam amenge pre lavkica anglal jekh kherestar the dahas duma. Akor telal sas šunde trin muršore sar šukar bašavenas pro saksofona. Akor la Kvetakere dake phenďom, hoj adarik imar na oddžava the kamav adaj te ačhol.

Šunďol oda šukares, šajnones činoro dži sar kliše. Phenďan bi oda the adaďives?

Oda na džanav. Varekana aľe mange chibaľinel smiripen, savo odoj sas – hoj avri sas šunďol bašaviben the čhaven, chocko chockaha hangosnones vakerel the asal. Amen ko na sam le vatrendar , ľikeras but važnones the savo amenge namištes. Pre manušen zadikhas opral the me korkori bi talam na somas aver, kana bi čirla na somas vatrende. Šajnones bi somas jekhtones nalačhes prikerďi, the oda bi sas bari zijand.

Beršestar 2013 tumen zathoďan le sthovibneha vaš goďikano fondoste pedal Romende perdal Themutno džando pustikano kher Perješiste. Sostar oda hino sthodo?

Oda hino pustikano kher, savo rodkerel džiduňi romaňi kultura andre Slovakija. Sthovkerel oda sthovibneha vaš avkaphende digitaliko kulturakere objekten, saven hin daskeci tipi. Pherďaren andre lende o videji, audijozaznami, fotografiji vaj skeni the na ča vaš lekhavibnen, aľe ko priklados the čitrimen avrideňipnen, čitren, sochen the arčonďipnen avrideňipnen.

La romaňi kultura rodkeras perdal buchľaripnende sar hino muzikakero barvaľipen, vakerkerdo čirlatuňipen či arčonďipen. O rodkeripen buchľarkerďam the pal buchľaripnende vaš literatura, sikhaviben, čitruno arťipen the rodkeriben. Dži adaďiveste amen sthoďam the pro veboste avrisikhaďam buter sar ezer digitaliko kulturakere objekten. Hine dochudne the pre veboste slovakiana.sk. Paľikerdones oleste, hoj o khera, so rodkeren romaňi kultura ačhile sphandle le portalenca, so presikhaven odi slovačiko, pes Romengeri kultura elšines sikhavel sar sphandľipen le slovačiko kulturakero barvaľipneha. Oda hino but baro čalaviben anglal.

Dojekh avrisikhado kheres hin peskero peskeripen, technikano the pherďaripnardo avrisikhaviben. Savoro hino ľigendo the avrisikhado andre trin čhiba – romanes, slovačikanes the angľikanes.

Keras avri the niposkere ačhibena, prevakeribena, sikhavibena the konferenciji. Jekhbuter zachudňam te buťarel beršeste 2013 the kana sar džanav, Slovakijate ňič iľindones amen sphandlo le Romenca nane. Kamen tumen pen te zathovel avriľikeribneste tumare aver dženende, aj te džan dural buťate, savi tumen zachudňan?

Kamavas bi, aľe imar olestar mukhľom avri. Som phuri, nasvaľi the imar na birinav. (Asaben)

Kamen tumenge te ačhavel?

Pre oda man hin mek vacht, aľe rozginďom man, aľe zorales hoj na kamav te sikhavel mire averdženen. Mi buťaren korkore the aj te sikhľon le peskere došendar, avka sar keravas me. Na kamav peske ašal oleste te hazdel opre miro sikhaďipen the imar miri goďi mange na solgaľinel avka sar angloda.

Na bajinela tumen, kana goďikano Romengero fondos, savo sthoďan andro Themutno džando pustikakero kher Perješiste, vareko aver buťarela avresavo sposoboha? The avka, oda „tumaro čhavo“.

Me paťav, ho andro tajsaskero koter oda kerena avresar! Oda bi na sas ajso mandaipen, kana bi oda kerenas jekhtones sar me. Kana bi savore kerahas jekhtones, e luma bi ačhiľas pre jekh thaneste. Aj te mire avredžene smiripnones čhiven tele džiakanutne pravidli le skamindestar, mi nevisaľon o sistemos the me man ča čudaľinava, soske mange oda na peľa goďate. The amen oda akanakes keras avresar, kana le pustikano khereha zachudňam beršeste 2013. Na kamahas amen avka te ačhol pre jekh thaneste.

Erika Godlová (1973) Prethovibnarďi, publikaňarďi the autorkiňa vaš but genďende le romaňi čhibate. Sikhľuvelas o odboris slovačiko čhib – angľikaňi čhib andre Perješiskeri univerzita. Žurnalisťiko buťariben zachudňa redakcijate le Romano nevo ľil, kaj elšines šegitinelas le savoreha the nasigeder la sas peskeripneskero nevipneskero kotororo. Pal školate zachudňa te prethovkerel pedal avrithemutne dženen, save phirenas andro vatri pre vichodoskeri Slovakija. Sas paš oleste, kana pes mukhľa o štipendijakero fondos Roma Education Fund the beršestar 2013 ačhavel o Romengero goďikano fondos andro Themutno džando pustikano kher Perješiste.

Našli ste v článku chybu? Napíšte nám na [email protected].